Η διαχείριση περιστατικών υπογονιμότητας είναι από τα πιο ψυχοφθόρα προβλήματα, που μπορεί να αντιμετωπίσουμε σε ένα γυναικολογικό ιατρείο. Το πρώτο ερώτημα, που το ζευγάρι θέτει είναι: «τι φταίει;». Η συνεχής επιστημονική έρευνα μας έχει δώσει την ευκαιρία να απαντήσουμε στο φλέγον αυτό ερώτημα σε αρκετές περιπτώσεις. Εντούτοις, υπάρχουν και φορές, που η απάντηση είναι δύσκολη, είναι οι περιπτώσεις της υπογονιμότητας αγνώστου αιτιολογίας. Σήμερα το ποσοστό των περιπτώσεων αυτών όλο και περιορίζεται. Ένα από τα αίτια υπογονιμότητας, το οποίο μέχρι πρόσφατα ήταν άγνωστο, είναι η λεγόμενη «κατάτμηση» του DNA του σπερματοζωαρίου (sperm DNA fragmentation).
Ο συνήθης έλεγχος υπογονιμότητας στον άνδρα περιλαμβάνει το σπερμοδιάγραμμα. Η εργαστηριακή αυτή εξέταση είναι γρήγορη, απλή και χαμηλού κόστους, ενώ μας δίνει εξαιρετικά χρήσιμες πληροφορίες. Τυπικά ελέγχεται ο αριθμός, η κινητικότητα και η μορφολογία των σπερματοζωαρίων και από τις παραμέτρους αυτές εξάγονται χρήσιμα συμπεράσματα για την ικανότητα του σπέρματος να γονιμοποιήσει το ωάριο. Πρόσφατα όμως επιστημονικά στοιχεία υποδηλώνουν, πως οι παράμετροι αυτές καλύπτουν μεν ένα εξαιρετικά μεγάλο ποσοστό των περιπτώσεων ανδρικής υπογονιμότητας, αλλά υπάρχουν και χαρακτηριστικά του σπέρματος, τα οποία με το απλό σπερμοδιάγραμμα δεν ελέγχονται.
Από έρευνες τον τελευταίων ετών προέκυψε πως ένα ποσοστό των σπερματοζωαρίων παρουσιάζουν κατάτμηση του γενετικού υλικού, που περιέχουν. Συγκεκριμένα, ενώ, υπό κανονικές συνθήκες, το DNA, που φέρουν τα σπερματοζωάρια παρουσιάζεται με τη μορφή αρραγών αλυσίδων, φαίνεται πως σε κάποια από τα σπερματοζωάρια αυτά οι αλυσίδες αυτές είναι «τεμαχισμένες». Ο όρος, που χρησιμοποιούμε για να χαρακτηρίσουμε το γενετικό υλικό των σπερματοζωαρίων αυτών είναι, κατατετμημένο (τεμαχισμένο) DNA.
Το ποσοστό των σπερματοζωαρίων στο σπέρμα, που περιέχουν κατατετμημένο DNA επηρεάζει τη δυνατότητά του να γονιμοποιήσει ωάριο. Συγκεκριμένα φαίνεται πως, αν το ποσοστό είναι μικρότερο του 15%, τότε οι πιθανότητες επιτυχούς γονιμοποίησης θεωρούνται αυξημένες, οι πιθανότητες αυτές είναι μικρότερες, αν το ποσοστό αυτό κυμαίνεται μεταξύ του 15% και του 25%, οι πιθανότητες είναι μικρότερες. Σε γενικές γραμμές η αύξηση του ποσοστού αυτού συνεπάγεται και αύξηση των πιθανοτήτων να χρειαστεί το ζευγάρι να καταφύγει σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Το φυσιολογικό δε σπερμοδιάγραμμα δεν συνδέεται απαραίτητα με αποδεκτά ποσοστά κατάτμησης του DNA.
Ο έλεγχος του ποσοστού κατάτμησης του DNA συστήνεται κατά κύριο λόγο σε περιπτώσεις, που από το ιστορικό του ζευγαριού προκύπτουν επανειλημμένες αποτυχίες σε προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης. Κατά την εξωσωματική γονιμοποίηση, τα έμβρυα, που προκύπτουν μετά τη γονιμοποίηση του ωαρίου, αναπτύσσονται σε συνθήκες εργαστηρίου για 3 έως 5 ημέρες πριν εμφυτευθούν στη μήτρα της γυναίκας. Ακόμα και τα σπερματοζωάρια, που φέρουν κατατετμημένο DNA, φαίνεται πως είναι ικανά να γονιμοποιήσουν το ωάριο με εξωσωματική γονιμοποίηση. Όμως, αν το DNA του σπερματοζωαρίου, που θα γονιμοποιήσει το ωάριο, φέρει αυτήν την αλλοίωση, τότε συνήθως η ανάπτυξη του εμβρύου, που θα προκύψει, σταματάει αυτόματα μετά από την 3η ημέρα από τη γονιμοποίηση και δεν φτάνει στο λεγόμενο στάδιο της βλαστοκύστης, την 5η ημέρα ανάπτυξης, όπως συμβαίνει, όταν το γενετικό υλικό είναι ακέραιο.
Ο λόγος αναστολής της ανάπτυξης αυτών των εμβρύων, φαίνεται πως συνδέεται με την «ενεργοποίηση» του πατρικού γενετικού υλικού στο έμβρυο. Συγκεκριμένα, έχει διατυπωθεί η θεωρία, πως το πατρικό γενετικό υλικό «ενεργοποιείται» μετά την 3η εβδομάδα ανάπτυξης. Συνεπώς, αν το γενετικό αυτό υλικό παρουσιάζεται αλλοιωμένο, η ανάπτυξη του εμβρύου δεν προχωράει. Για το λόγο αυτό, αν παρατηρηθεί, πως το ποσοστό των εμβρύων, τα οποία προκύπτουν μετά από εξωσωματική γονιμοποίηση και δεν αναπτύσσονται πέραν της 3ης ημέρας, είναι υψηλό, ενδέχεται να ζητηθεί έλεγχος του DNA των σπερματοζωαρίων.
Άλλες ενδείξεις για περαιτέρω έλεγχο του σπέρματος είναι οι εκτός φυσιολογικών ορίων παράμετροι στο σπερμοδιάγραμμα, η αδυναμία εντοπισμού συγκεκριμένου αιτίου υπογονιμότητας, οι καθ’ έξιν αποβολές, καθώς και η προχωρημένη ηλικία του άνδρα.
Φαίνεται, πως η ηλικία στον άνδρα δεν επηρεάζει μεν τη γονιμότητά του στο βαθμό, που η ηλικία επηρεάζει τη γονιμότητα της γυναίκας, αλλά δυστυχώς και σε αυτήν την περίπτωση «ου γαρ έρχεται μόνον του». Συγκεκριμένα με την ηλικία αυξάνεται το ποσοστό των σπερματοζωαρίων, που παρουσιάζουν κατάτμηση στο γενετικό τους υλικό.
Αρνητικά στο ποσοστό των σπερματοζωαρίων, που παρουσιάζουν κατάτμηση του DNA, επιδρά το κάπνισμα, η εμφάνιση κιρσοκήλης, η έκθεση σε διάφορες τοξικές χημικές ουσίας, η χορήγηση χημειοθεραπείας στα πλαίσια θεραπείας για καρκίνο, αλλά και οι προστίτιδες. Η αύξηση της θερμοκρασίας στο όσχεο, του οποίου η θερμοκρασία είναι λίγο χαμηλότερη από το υπόλοιπο σώμα, είναι ένας ακόμη παράγων, που ενδέχεται να προκαλέσει αύξηση του ποσοστού των σπερματοζωαρίων με αλλοιωμένο γενετικό υλικό. Αύξηση της θερμοκρασίας του οσχέου προκαλείται από τα υπερβολικά ζεστά λουτρά, αλλά και από την τοποθέτηση του φορητού υπολογιστή στα πόδια, όσο κάποιος δουλεύει σε αυτόν.
Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των παραγόντων, είναι πως προκαλούν αύξηση του λεγόμενου οξειδωτικού stress στα σπερματοζωάρια, εφόσον συμβάλλουν στην τοπική απελευθέρωση των λεγομένων ελεύθερων ριζών. Συνεπώς, αν υπάρχει η υποψία αυξημένου ποσοστού σπερματοζωαρίων με κατατετμημένο DNA, συνιστούμε τη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής, τα οποία είναι πλούσια σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία με αντιοξειδωτική δράση.
Η βελτίωση βέβαια της κατάστασης του σπέρματος προϋποθέτει και την άρση του αιτίου, το οποίο προκαλεί το οξειδωτικό stress. Συνεπώς, ίσως χρειαστεί χειρουργική αποκατάσταση της κιρσοκήλης ή θεραπεία τοπικών λοιμώξεων με αντιβιοτική αγωγή, ενώ σίγουρα συστήνεται αποχή από το κάπνισμα.
Αυτές οι μέθοδοι ενδεχομένως να μειώσουν σε κάποιο βαθμό το ποσοστό των σπερματοζωαρίων με κατατετμημένο DNA και να βελτιωθεί η γονιμότητα. Είναι όμως σε κάθε περίπτωση αυξημένες οι πιθανότητες να χρειαστεί το ζευγάρι να καταφύγει σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως η σπερματέγχυση ή η εξωσωματική γονιμοποίηση.
Εδώ αξίζει να αναφέρουμε, πως ο οξειδωτικό stress φαίνεται, πως δρα στα σπερματοζωάρια, όσο αυτά βρίσκονται ακόμα μέσα στου όρχεις. Σύμφωνα δε με κάποιες μελέτες, το ποσοστό των σπερματοζωαρίων, που παρουσιάζουν κατάτμηση του γενετικού τους υλικού είναι υψηλότερο μεταξύ αυτών, που συλλέγονται μετά από εκσπερμάτωση, σε σχέση με αυτά, που βρίσκονται ακόμη εντός των όρχεων. Βασιζόμενοι στις μελέτες αυτές, κάποιοι συστήνουν σε ορισμένες περιπτώσεις, συλλογή σπερματοζωαρίων με μία απλή επέμβαση απευθείας από τους όρχεις, τα οποία στη συνέχεια χρησιμοποιούνται στα πλαίσια διαδικασίας εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Το σπερμοδιάγραμμα λοιπόν καλύπτει σε μεγάλο βαθμό τον έλεγχο της ανδρικής υπογονιμότητας, αλλά πλέον έχει αναδειχθεί η πιθανότητα ο έλεγχος αυτός να επεκταθεί και σε άλλες λιγότερο προφανείς παραμέτρους του σπέρματος, οι οποίες να έχουν το δικό τους ειδικό βάρος σε ό,τι αφορά την ανδρική γονιμότητα.
Υπολογίστε ΕΔΩ τις γόνιμες ημέρες σας!
Μπορείτε να διαβάσετε κι άλλα άρθρα του Δρ Μενέλαου Λυγνού στην προσωπική του σελίδα.